توضیحات و حل فعالیت های درس 3 و 4 جغرافیا دوم راهنمایی

۱ – فلات های بلند و کوه های با ارتفاع زیاد:

نقشه ی درس قبل را به خاطر بیاورید. از غرب به شرق آسیا، چهار فلات پی در پی وجود دارد. آیا نام آن ها را به یاد دارید؟ بلندترین آن ها چه نام دارد؟
در حاشیه همه ی این فلات ها رشته کوه هایی وجود دارد. در جنوب فلات تبت، رشته کوه های بسیار بلند هیمالیا، همچون دیواری عظیم وجود دارد. بلندترین قله ی این رشته کوه، اورست است که با ارتفاع ۸۸۴۸ متر، بلندترین قله ی جهان به شمار می رود. آیا می دانید کوهنوردان ایرانی در سال ۱۳۷۷ موفق شدند به قله ای اورست صعود کنند؟
در میان این رشته کوه ها، گذرگاه ها و تنگه های طبیعی بسیاری وجود دارد. راه معروف بازرگانی موسوم به جاده ابریشم که در گذشته های دور، کشور چین را از طریق ایران به کشورهای اروپایی پیوند می داد، از این گذرگاه عبور می کرده است.

۲ –سرزمین های پهناور و پست جلگه ها در شمال و جنوب آسیا:

آیا می توانید روی نقشه صفحه ۵ ، فلات کم ارتفاع سیبری و جلگه ی سیبری را پیدا کنید؟ جلگه ی سیبری بین کدام رود و کدام رشته کوه قرار دارد؟ مدت ها قبل از آن که بشر روی زمین پدیدار شود به جای این جلگه و سرزمین های پهناور جنوبی آن، دریایی کم عمق و بسیار وسیع به نام دریای تتیس وجود داشت. دریای خزر (مازندران) و دریاچه آرال هر دو باقی مانده ی آن دریای بزرگ هستند.
در شرق جلگه ی سیبری، فلات کم ارتفاع سیبری قرار دارد که یخبندان های طولانی در طی هزاران سال باعث متلاشی شدن سنگ های آن شده است.
همان طور که می دانید، بین رشته کوه ها معمولاً رودهای بزرگی جریان دارند که آبرفت های زیادی را از کوه ها کنده و با خود حمل می کنند.
این آبرفت ها در مسیر یا در دهانه خود ته نشین و بر روی هم انباشته می شوند و با گذشت زمان جلگه هایی را پدید می آورند.
مثلاً جلگه ی عراق از آبرفت رودهای دجله و فرات به وجود آمده است. دو رود بزرگ گنگ و سند که از کوه های هیمالیا سرچشمه می گیرند، جلگه های حاصلخیز گنگ و سند را به وجود آورده اند. در چین نیز رودها نقش مهمی در به وجودآمدن جلگه های پهناور کناره ی دریا دارند. سطح این جلگه ها چنان پست و هموارتر است که رودهایی که در آن جریان دارند هر چند یک بار جای بستر خود را تغییر می دهند. رودها همچنین آبرفت ها را در دهانه ی خود، جایی که به دریا می ریزند، انباشته می کنند. از انباشته شدن آبرفت ها در دهانه ی رودها، دلتاهای پهناور (سرزمین های Δ مانند) به وجود می آید. با انباشته شدن دائمی آبرفت ها، دلتاها پیوسته توسعه می یابند در آب دریا پیش می روند و جای مناسبی برای کشاورزی به وجود می آورند. وجود این دلتاها در زمین های بسیار هموار ممکن است خطر بروز سیلاب را افزایش دهد. چرا؟

۳ – سرزمین های دارای کوه آتش فشان:

در مشرق و جنوب شرقی آسیا به ویژه در کناره های اقیانوس آرام «مجمع الجزایر» های بسیاری وجود دارد. به دلیل ناآرام بودن پوسته ی زمین، آتش فشان ها و زلزله های بسیاری رخ می دهد و برخی از این آتش فشان ها جزایری را به وجود آورده اند.

فعالیت ۱:
۱- آیا دلتاها جای مناسبی برای کشاورزی است ؟ چرا؟

بله، زیرا دلتاها از انباشته شدن آبرفت ها در دهانه ی رودها ایجاد می شوند و در نتیجه این سرزمین ها خاک حاصلخیز را برای کشاورزی دارا هستند.

۲ – منظور از دهانه یا مصبّ رود چیست؟ دلتا چگونه به وجود می آید؟

جایی که رود به دریا می ریزد، دهانه رود نامیده می شود. از انباشته شدن آبرفت در دهانه رودها دلتاهای پهناور (سرزمین های مانند) به وجود می آید.

۳ – دلتای بنگال از آبرفت کدام رودها به وجود آمده است؟ آیا می توانید با مراجعه به یک نقشه ی جهان نما یا کره ی جغرافیایی بگوئید دلتای بنگال در کدام کشور قرار گرفته است؟

رودهای گنگ و براهماپوترا، بنگلادش

۴ – آیا می توانید با مراجعه به یک نقشه ی طبیعی ایران ، یک دلتای مهم را در شمال کشورمان مشخص کنید؟ این دلتا از آبرفت های کدام رود به وجود آمده است؟

به عهده دانش آموز

درس چهارم:
آب و هوای قاره ّی آسیا چگونه است؟

می دانید که برای تعیین وضعیت آب و هوایی هر منطقه، باید میزان دما و بارش آن را در طول چندین سال اندازه گیری کنیم. آسیا قاره ی پهناور است که از قطب شمال تا مدار استوا امتداد یافته و دما و بارش در بخش های مختلف آن متفاوت است از این رو، د راین قاره آب و هوای گوناگونی وجود دارد. اکنون با توجه به دو شکل ۱۰ و ۱۱، پراکندگی دما و بارش را در آسیا به طور جداگانه بررسی می کنیم. همان طور که در نقشه ی مقابل مشاهده می کنید، به طور کلی در آسیا سه بخش متفاوت از نظر دما وجود دارد:
۱ – سرزمین های مجاور قطب شمال و سیبری که در تمام روزهای سال سرد بوده و دارای یخبندان های بسیار و طولانی است.
۲ – سرزمین های جنوبی که در مجاورت دریاها، از دریای سرخ تا جزیره تایوان واقع شده اند و در تمامی روزهای سال گرم هستند.
۳ – بخش های داخلی که دارای سرما سخت و خشن و در زمستان ها و گرمای زیاد در تابستان ها هستند.(آب و هوای قاره ای یا بری)

فعالیت :
۱ – چرا سرزمین تبت همانند سرزمین های قطبی شمال و آسیا، د رتمامی روزهای سال سرد است؟

تبت بلندترین فلات آسیاست و این سرزمین های بلند دارای آب و هوای سرد هستند.

۲ – چرا سرزمین های جنوبی آسیا در تمامی روزهای سال گرم اند؟

به دلیل نزدیکی به خط استوا.

تاکنون با مناطق مختلف آسیا از نظر وضعیت دما آشنا شدید، حال به پراکندگی بارش در این قاره توجه کنید. آسیا در تمامی بخش ها دارای بارش و رطوبت یکسان نیست بلکه برخی نواحی آن خشک و برخی مرطوب هستند. آیا می دانید رطوبت این مناطق از کجا می آید؟ رطوبت از دریاها و اقیانوس های مجاور می آید و سپس به وسیله ی باد به خشکی ها و قاره ها منتقل می شود. آسیا از نظر میزان بارش به دو قسمت آسیای مرطوب و آسیای خشک تقسیم شده است:

آسیای مرطوب :

به طور کلی ،سه نوع باد موجب انتقال رطوبت به سرزمین های داخل قاره ی آسیا می شود:
۱ – بادهای موسمی در فصل تابستان که از شرق و جنوب شرقی آسیا می وزد و باران فراوان به همراه می آورد.
۲ – بادهای باران آور غربی در فصل زمستان که از اقیانوس اطلس به طرف سیبری می وزند اما پیش از ان که به سیبری برسند، مقدار زیادی از باران خود را در اروپا فرو می ریزند و سپس با نزدیک شدن به سمت مشرقَ، رفته رفته مقدار باران آن ها کاسته می شود.
۳ – بادهای باران آور مدیترانه ای که به خصوص در فصل زمستان می وزند و چنان که در نقشه می بینید. چندان به داخل قاره ی آسیا نفوذ نمی کنند.

آسیای خشک:

تمامی آسیای مرکزی، نواحی غربی و جنوب غربی آسیا شامل شبه جزیره ی عربستان ، نواحی داخلی فلات آناتولی و فلات ایران از نواحی خشک آسیا محسوب می شوند. بیشتر این سرزمین ها یا از دریا دورند یا کوه های بلند مانع ورود بادهای مرطوب به داخل آن ها می شود.

اثرات بادهای موسمی:

همان طور که خواندید، سرزمین ها مشرق و جنوب شرقی آسیا در تابستان ها در معرض وزش بادهای باران آور موسمی قرار دارند. فعالیتهای کشاورزی در این نواحی بستگی بسیاری به ریزش این باران ها دارد. همه ساله عده ی زیادی از مردم این نواحی هم زمان با ریزش باران های موسمی در تابستان، به روستاها و نواحی کشاورزی مهاجرت کرده و در فعالیت های کشاورزی به خصوص در کشت برنج شرکت می کنند.
اگر باران های موسمی به موقع نبارد یا دچار بی نظمی شود، از تولید محصولات کشاورزی کاسته می گردد و کشاورزان خسارت می بینند و به عکس نیز ریزش شدید باران های موسمی گاهی موجب به راه افتادن سیل و طغیان رودخانه ها در این نواحی می شود.

فعالیت ۲:
۱ – در جدول مقابل ، مشخصات بادهای باران آور آسیا را بنویسید از نقشه استفاده کنید)

۲ – چرا آسیای مرکزی و نواحی داخلی فلات ایران و فلات آناتولی را آسیای خشک نامیده اند؟

این سرزمین ها یا از دریا دورند یا کوه های بلند مانع ورود بادهای مرطوب به داخل آن ها می شود.

۳ – با توجه به نقشه ی پراکندگی باران در آسیا و نقشه ی طبقه بندی آب و هوا در آسیا، نوع آب و هوای هر یک از نواحی زیر را مشخص کنید.
سیبری وتبت —-> سرد وخشک
عربستان —-> گرم وخشک
جنوب شرقی آسیا —-> گرم ومرطوب
آسیای مرکزی —-> قاره ای یا بری

۴- درباره اثرات بادهای موسمی توضیح دهید:
اثر مثبت: فعالیت های کشاورزی به این بادها بستگی دارد.(به خصوص کشت برنج)
اثر منفی: اگر باران های موسمی به موقع نبارد و یا دچار بی نظمی شود از تولید محصولات کشاورزی کاسته می گردد و کشاورزان خسارت می بینند برعکس نیز ریزش شدید باران های موسمی گاهی موجب به راه افتادن سیل و طغیان رودخانه ها در این نواحی می شود